بررسی جایگاه خلیج فارس در حکومتهای ایران پیش از اسلام

چکیده اگرچه به طوردقیق مشخص نیست که در دوره پیش از تاریخ در کناره های خلیج فارس چه مردمانی از چه نژادی زندگی می کردند ، اما می توان حدس زد که به دلیل کمی جمعیت و نبود امکانات ، مردمان این نواحی قادر به ایجاد دولت و همچنین آفرینش آثار ماندگار نبودند . ایلامیان نخستین دولت را در کناره شمالی خلیج فارس به مرکزیت شوش ایجاد کردند . بندر لیان مرکز استان شریهوم یکی از شهرهای مهم ایلامی به شمار می رفت . بر پا داشتن معبد الهه کیریریشا در این بندر نشان از اهمیت آن برای ایلامیهاست . با ادغام سرزمین ایلامیان در شاهنشاهی هخامنشی کناره های خلیج فارس فصل جدیدی از تحولات را آغاز کرد . هخامنشیان پیش از به قدرت رسیدن نیز به این نواحی توجه داشتند . چنانکه میدانیم آرامگاه یکی از شاهزادگان هخامنشی در تنگ ارم ( در دشتستان ) در پس کرانه خلیج فارس واقع است ، که این خود می تواند نشان از حضور ایشان در کناره ها خلیج فارس باشد . با تاسیس امپراتوری ، کوروش بزرگ یکی از کاخهای خود را در تموکن ( تائوکه ) در نزدیکی کرانه ها ساخت . داریوش بزرگ در این راستا اقدامات بیشتری همچون ایجاد راهها و امنیت پس کرانه ها انجام . خود داریوش نیز به این مناطق سفر کرد و توجه به خلیج فارس در دستور کار قرار گرفت . در واقع نخستین موج شکوفایی این نواحی در دوره هخامنشیان صورت گرفت . پس از حمله اسکندر اوضاع کرانه های خلیج فارس به دلیل نبود حکومت مرکزی آشفته شد . سلوکیان ، جانشینان اسکندر در ایران ، به دلیل فشار و رقابت با رومیان و بطلمیوسیان در غرب و همچنین اشکانیان در شرق فرصت چندانی برای پرداختن به کرانه های این دریا نداشتند . به طوری که می توان گفت حکومتهای الیماییس و شاهان محلی پارس بر کناره های خلیج فارس تسلط داشتند . اشکانیان نیز تنها در نیمه دوم حکومتشان بود که کرانه های خلیج فارس توجه شان را جلب کرد ، و آن هم بیشتر کرانه های شمال و غربی مانند خاراسن و بند ابله . دومین موج شکوفایی کرانه های خلیج فارس با به قدرت رسیدن ساسانیان آغاز شد . خلیج فارس در اقتصاد دولت ساسانی نقش پر اهمیتی داشت . دشت خوزستان که در پس کرانه های خلیج فارس قرار دارد و رود کارون از آن می گذرد قلب اقتصاد کشاورزی ساسانیان بود . همچنین سیراف تنها بندر پرشکوه ساسانیان نبود ، بلکه ریشهر ، توج ، سینیز و مهروبان روزهای پر رونقی را می گذراندند . کلید واژگان : خلیج فارس ، کرانه ، سیاست ، هخامنشیان ، اشکانیان ، ساسانیان